АВ. ИСААКЯН «СБОРНИК» (1977)

         Во время подготовки празднования 100-летия со дня рождения Ав. Исаакяна я обратился к комиссии, ответственной за проведение юбилея, с заявлением, что хотел бы выпустить для наших читателей сборник произведений Ав. Исаакяна в переводе на курдский язык. Комиссия дала одобрение моей инициативе и поручила это дело издательству «Советакан грох». Джасме Джалил, который в то время работал в этом издательстве, сделал все для того, чтобы мое имя как подготовившего сборник нигде не фигурировало. В конце концов он добился своего: книга так и вышла в свет, где черным по белому было написано, что «составителем сборника  является Джасме Джалил».

         В сборнике опубликованы как образцы поэзии Ав. Исаакяна, так и его проза. Моему переводу на курдский принадлежат следующие рассказы: «Шакро Валишвили», «Гарибальдиец», «Гасан-ага», «На кладбище», «Литературная зависть», Слуга Симон», «Геворг-кузнец», «Смысл счастья», «Аист в трауре», «Песня грузинского ашуга».

         Я также написал предисловие к этому сборнику («Великий доброжелатель нашего народа»).

         Сборник выпущен в свет издательством «Советакан грох», в нем 336 страниц. 

ГРАЧЬЯ КОЧАР «ТОСКА» (1972)

         Я перевел на курдский язык повесть армянского писателя Грачья Кочара «Тоска» и сдал материалы в издательство «Айастан». Эмма Бакоева, которая в то время там работала, сделала все, чтобы эта повесть в курдском переводе не была опубликована. Но в конечном итоге мне удалось добиться своего, и в 1972 году она вышла в свет отдельной книгой.

         Кроме того, мною написано также предисловие к этой книге («Наш любимый друг»).

         Повесть была опубликована издательством «Айастан», в ней 80 страниц. 

О. ТУМАНЯН «ИЗБРАННЫЕ ПРОИЗВЕДЕНИЯ» (1970)

         В преддверии празднования 100-летия со дня рождения О. Туманяна я и Агите Худо письменно обратились к комиссии, ответственной за проведение этого юбилея, с просьбой дать разрешение опубликовать сборник произведений О. Туманяна в переводе на курдский язык. Наша просьба была удовлетворена, и публикация сборника была включена в планы издательства «Айастан». Эмма Усыв (Бакоева), которая в то время работала в данном издательстве, ни с чем и ни с кем не считаясь, сделала так, что ее имя было указано (причем первым) в числе тех, кто подготавливал этот сборник.

         В сборнике опубликованы образцы как поэзии, так и прозы О. Туманяна. Моему переводу на курдский язык принадлежат 2 рассказа: «Гикор» и «Сказ о невезучем Паносе».

         Кроме того, к этому сборнику я написал обширное предисловие («Великий писатель и гуманист»).

         Сборник выпущен в свет издательством «Айастан», в нем 148 страниц. 

ОТКРЫТОЕ ПИСЬМО

ПРЕСС-СЕКРЕТАРЮ ПАРТИИ «ЖАРАНГУТЮН»

(«НАСЛЕДИЕ», АРМЕНИЯ)

ОВСЕПУ ХУРШУДЯНУ

              Видимо, Вы идете по стопам своего отца, который был известен своими антикурдскими взглядами.

         В своем блоге в Фейсбуке Вы пишите, что курды-мусульмане в Северном Ираке изгоняют езидов с мест их проживания. Начну с того, что во всем мире (и да будет Вам известно) этот регион называется Иракский Курдистан. Хотя что я удивляюсь? Для Турции и Армении слово «Курдистан» — это табу, и вместо него и та, и другая страна упорно использует другой термин – «Северный Ирак».

         Идем дальше. Неужели Вы не знаете, что район Синджар, где в основном живут езиды Ирака, не входит в существующие границы Иракского Курдистана? Разве Вам не известно, что когда несколько лет назад в Синджаре турецкие и арабские фашисты совершили крупный теракт, в результате чего погибло около тысячи езидов, то Региональное правительство Курдистана и Президент этого региона Масуд Барзани направили туда несколько тысяч пешмарга для защиты езидов и недопущения того, чтобы езиды в массовом порядке покидали эти места? А Вы пишите, что курды-мусульмане выдавливают езидов и стремятся очистить от них этот регион! Это традиционная линия армянских националистов, которые за последние несколько веков всегда стремились вбить клин между курдами-мусульманами и курдами-езидами и натравить их друг на друга. К сожалению, иногда это им удавалось. Но сейчас не те времена. Наш народ в целом (подчеркну – сознательная и понимающая его часть, а не пара чабанов, с которыми предпочитают иметь дело армянские националисты) понимает цель и сущность этой гнусной политики. Разве тот факт, что в Армении езидов провозгласили отдельным народом и признали «езидский язык» отдельным языком и провели это через армянский парламент, не говорит об этом? Между прочим, возможно, Армения – единственная страна в мире, где был признан «езидский язык» в качестве языка отдельного народа. И это несмотря на то, что у курдоведов во всем мире этот факт вызывает крайнее недоумение.

         Вы призываете Армению, чтобы она приложила всяческие усилия и не допустила, чтобы езиды покинули Северный Ирак. Вы что, так заботитесь о езидах Ирака? Если да, то почему забываете о езидах Армении? Ведь эта немалочисленная община даже не имеет ни одного своего представителя в армянском парламенте. Если Вы такой сердобольный гуманист, то пусть Ваша партия включит хотя бы одного езида в проходное (!!!) место в своем избирательном списке! И еще. Почему не поднимаете голос, чтобы представители этой первой по своей численности среди нацменьшинств Армении работали в органах исполнительной власти? Ведь в республике нет ни одного езидского чиновника! И это тогда, когда в парламенте Иракского Курдистана есть армянский депутат, в городе Захо и прилегающих деревнях действуют армянские школы, и Региональное правительство Курдистана строит здания для армянских школ и новые церкви. А когда в Ираке бушевала волна терроризма, армяне, живущие в городах Ирака, бежали в Курдистан, были радушно встречены местными властями и в итоге нашли там надежное убежище.

         И, наконец, несколько месяцев назад в Советашене одной езидской женщине отрезали голову, но об этом ужасающем преступлении не написала ни одна ваша газета, не заикнулось ваше телевидение, и вообще – данный варварский факт не удостоился внимания ни одной партии и общественной организации Армении! Вы так заботитесь о езидах и печетесь об их интересах? Ведь нетрудно догадаться, что Вы преследуете определенные и далеко идущие цели – натравить две части нашего народа (мусульман и езидов) друг на друга.

         Я бы мог привести еще кучу примеров. Но думаю, что упомянутые мною факты говорят об очень многом. Дальше думайте сами.

Амарике  САРДАР,

курдский писатель и Заслуженный журналист Армении.

14 августа 2012г.

Ереван. 

         Открытое письмо О.Хуршудяну на русском языке было опубликовано в газете «Свободный Курдистан» (№7 (110), 2012), а также на следующих сайтах: www.kurdistan.ru, www.kurdist.ru, www.kurdishcenter.ru, www.kurd.ge, www.pukmedia.co/russi/.

         Открытое письмо О.Хуршудяну на курдском языке было опубликовано на данных сайтах: www.avestakurd.net, www.rojevakurd.com.

NEMA VEKIRÎ HELBESTVAN BARÎÊ BALARA

         Roj baş, Barîê bira!

        Raste, nha em ji hev dûrin, tu Qazaxstanêyî, ez li Ermenîstanême, lê dilê me, sewdaê me nêzîkî hevin. Ew hevaltî û biratya nav meda, ku hela salê cahiltîêda hebûn, nha bûne pirake qewîn navbera meda. Ez gelekî ji te razîme bona wan hersê pirtûkê te, ku van salê dawîê derketine û te minra şandine: “Dîlbera min” (2008), “Dayîk” (2009) û “Kulîlkên neç’ilmisî” (2011). Ez tera bêjim, wekî ew hersê pirtûk, ku alîê weşanxana “Zengezûr”-êda bi hereketê Hejarê Şamil ronkayî dîtine, ser dereceke çapkirinêye bilind hatine weşandinê.

        Nûra min hersê pirtûkê te minra xwendin. Hilbet, berê jî ez ser wê fikrê bûm, ku şureta teye efrandarîê heye. Van hersê pirtûka ew bawerbûna min dha dane kûrkirinê. Eferim tera bona çapkirina wan pirtûkê delal. Ez dixwazim tomerî ser destanîn û kêmasîê te bisekinim.

        Destanîna here berbiç’ev nava poêzîa teda ewe, wekî wêda kedera evîntîê geleke (îlahî wan helbestada, ku pêşkêşî xûşka mine rehmetî Dîlberê kirîne). Wanda kedera hizkirinê, kedera emir geleke û ew digihîje aqil û sewdaê xwendevana. Xwendevan ji te bawer dike, wekî rastîê jî ji dinê çûyîna xûşka Dîlber bona te kedereke gelekî mezine.

        Helbestê bona zara ewqasî kurt û delalin, wekî hewasa merya wanra tê. Ew helbest anegorî femdarya zara hatine nivîsarê û gelekî hêsa ji alîê wanda dikarin bêne qebûlkirinê. Aha, mesele:

Berxka mine xal-xale,

Dû min timê dik’ale,

Wedê makê dibîne,

Îdî nake k’alîne.

         Ezê gelekî şabûma, eger ew helbest biketana pirtûkê dersê zimanê kurmancî.

        Destanîneke van hersê pirtûka jî ewe, wekî mesele, metelok û îdîomê zimanê kurdî wanda pirin û gelekî cîê xweda hatine xebtandinê.

        Başbûneke van hersê pitrûka (tê bîra min, ne tenê ev hersêka, lê usa jî herduê pêşîê) jî ewe, wekî zimanê te dewlemend û zêndîye. Gele cara ew helbest, poêm û pîês dibin mînanî nimûnê zargotina me. Wanda erf-edetê me tê kivşê, xeberdana meye zêndî wanda heye (dua, nifir û yêd mayîn).

        Dîalogê te zêndîne, wanda h’enek gelekin û ji alîê xwendevanada baş têne  qebûlkirinê.

        Alîê hûmorê û satîraêda jî destanînê te berbiç’evin. Ew nava gelek efrandinada hene û xemleke baş dane wan.

        Ew yek jî gelekî min xweş hat, wekî tu sifta efrandinada yanê jî hinek cara dawîêda şirovedikî, wekî ew efrandin ser hîmê çi rêalîê hatine nivîsarê. Eva yeka te gelekî nêzîkî dilê xwendevana dike, nîgara teye merivayê tê ber ç’evê wan. Eva jî mînanî pirakêye, ku nevbera te û xwendevanada tê sazkirinê.

        Bi tex’mîna min, te dixwest zanibî fikra min derheqa poêmê teda. Nûrê gişk minra xwendine. Piranya wan ser qewmandinê rêal hatine hûnandinê. Gelekî min xweş hat poêma teye “Çar emir, çar demsal”. Himberîhevkirin gelekî rinde, xwendevana dide bawerkirinê. Te çawa nazikayî hev hûnandye demê emrê merya û demsal! Îlahî ew nazikayî wê yekêda heye, wekî te emrê ahilda cudatî dîtye.

        Lê sed yazix, wekî te dawya poêmêda demsal û emrê merya himberî parç’ebûna Kurdistanê kirye. Eva yeka t’u cara hevdura naêne girêdanê. Te fîlosofîa emir û seyasetî tevîhev kirye. Lê ew tiştne başqe-başqene.

        Ez tera wê yekê jî bêjim, wekî Nûra min jî mînanî min derheqa pirtûkê teda ser fikra mine.

        Poêma teye “Paşa û Belgîzar”-êda fîlosofî êpêceye. Mesele, gelekî me xweş hat, wekî sifta poêmêda dinivîsî Xwedê 3 tiştê ferz daye merivayê – bext, av û agir. Eva fikra mînanî têlekî sor temamya poêmêra derbaz dibe.

        Tu zef rind didî kivşê, wekî merî gerekê dinyaêda çawabe – qencbe, helalbe, rastgobe, karê sazdarîê bike û xemleke tezeye geş bide vê cihanê. Tê kivşê, eva lêytmotîva emrê teye û nîgara te çawa merî bi vî cûreyî tê ber ç’evê xwendevana.

        Syûjê başe û hewaskare, ser qewmandinê rêal bingeh bûye. Lema jî ewqasî hewaskar tê xwendinê. Mesele, emrê Emerê bavê Paşa gelekî rind hatye nîşandayînê, bi zelûlî belengazya wî û kuştina wî. Tu gelekî rind zûderbazbûna wede, neynesya evîntîê nîşan didî. Mesele:

“Roj zû diçûn, meh dihatin,

Meh difiryan, sal dihatin”,

        yanê:

“Hub, cahiltî birê hevin,

Nav emirda timê tevin”.

        Bedewya Belgîzarê rind hatye nitirandinê, deweta li zozana tê ber ç’evê xwendevana. Gelekî zêndîye, gava Hesen axa dewetêda Belgîzarê dibîne û ser bengî dibe. Erf-edetê dewetê me te rind anye ber ç’eva (şerê bona balgî, lêxistina sêva serê bûkê, kaxa binpê bûkê û yêd mayîn). Gelekî bi sarkazm timatya bavê Belgîzarê hatye nîşandayînê, wekî ew bona qelen çi dike. Û eva yeka bi xeberdana zêndî hatye makkirinê.

        Lê ez dixwazim çend kêmasîê vê poêmê jî tera bêjim. Baş nîne, gava gele cara rîtmovke tê teribandinê, yanê jî rîfm tune. Kêmasîye, wekî pê xeberekê tu du xeta hevdu tînî.

        Kêmasîye usa jî dawya pîêsa “Têlî û Miho”. Raste, dîalog zêndîne, gelek mesele û metelok hene, lê dawya pîêsê xwendevana nade bawerkirinê. Carekêra her tişt tê guhastinê, ku ne anegorî logîkaêye. Mesele, çawa paşî kuştina Miho û xwekuştina Têlîê bavê wê xwe davêje bera Wanê. Eva pîêsêda naê makkirinê, îlahî paşî wê yekê, wekî bavê Têlîê pêşîê çi zulm kirye, çawa berbirî qîza, jina xwe bûye. Merîkî usa nikare xwe hêsa bavêje berê.

        Ew qewmandina gundekî Qazaxstanêda qewimî jî hewaskare, ku bûye qinyatê poêma te “Nado û Narê”. Tiştê baş vêderê ewe, wekî tu berbirî dê-bava dibî qîza bê dilê wan nedne mêr, nebne sebebê bêbextya wan. Eva yeka usa jî pîêsa  teye “Seyran”-da hatye kivşkirinê, li ku xênji wê zulmê usa jî ferzbûna xwendina qîza tê nîşandayînê. Başe emrê xwendkara, hevaltya wan, berbirîbûna lêktora berbi wan hatye nîşandayînê. Lê me xweş nehat, wekî nîgarê pîêsê te bi xeysetê xweye merivayêva hevdu naêne cudakirinê. Tu dha gelekî derheqa wanda xeber didî, ne ku psîxologîa wan nîşan didî. Kêmasîye usa jî ew yek, wekî nîgarê te gişk mînanî hev xeber didin, cudatya xeberdana wan tune. Ewê jî bêjim, wekî hersê pirtûkada şaşîê herfa, telebextra, hene. Gele cara ewana fikra xeberê, cumlê fe’ş dikin.

        Gelekî me xweş hat şiklê neferê mala te. Tê kivşê rastîê jî maleke kurdaye eynsîye. Xênji deb û kûltûra wedê nha ew usa jî xweyê deb û kûltûra xweye miletîêne.

        Tê bibaxşînî, dibe min kêmasî dha gelek dane kivşê, çimkî min nedixwest efrandinê birakê minda kêmasî hebin. Ew efrandin gelekî Nûrê jî xweş hatin. Raste, ew poêzîaê ewqasî jî hiz nake, lê ewê bi hewaskarî poêzîa te dixwend û digot, wekî ew hevekî jî bê şimşatkirinê, wê gelekî başbe (nizanim tu zanî yanê na, Nûra min endama Yekîtya nivîskarê Ermenîstanêye).

Bi daxwazê hereqenc,

birakê te Emerîkê Serdar.

7.07.2012

Yêrêvan.

 OPEN LETTER TO MR.PRESIDENT OF USA,

MR. GEORGE W. BUSH 

           Dear Mr. President!

          I am the Kurd from Armenia, the Kurdish writer, and the journalist, chairman of board of Advice of Kurdish intelligentsia in Armenia. I am 71 and my life experience allows me to address to you with the open letter. The reason that has induced me to undertake this letter became the Baker-Hamilton report in which the rights of Kurds of Southern Kurdistan are ignored.

          I am assured, that you know very well to what persecutions and oppressions the Kurdish people were exposed for all its century-old history. I shall not begin to write about it. All that evil and persecutions which were brought down on our people by oppressors, was seen with all world but to a great regret, all world community continued to remain deaf and mute. This silence and inactivity last long — till 1990. Before it, in 1988 it has been destroyed 200 thousand Kurds during the Anfal operation in the south of Kurdistan. Exactly after that in 1990 under the initiative of the USA and the Great Britain the resolution of the United Nations was adopted, according to which half the territory of Southern Kurdistan has been accepted to be declared a zone of interdiction for flights of aircraft of Saddam Hussein. Owing to protection of the USA and the Great Britain the part of our people has sighed freely and has managed to start creation of a peace life. Within last 16 years this part of the south of Kurdistan, which USA and the Great Britain have taken under the protection, it became an isle of democracy, freedom and independence in Near and Middle East. It became possible owing to a position of your country, and it knows and appreciates each Kurd-patriot.

          We, the Kurds, living outside the native land, were happy and proud when you have accepted the President of Southern Kurdistan, dear Mr. Massoud Barzani in the White House and you have stated a worthy estimation to its affairs and as a whole to Kurds of Southern Kurdistan. It has given a hope to our hearts, that the USA will never turn away from the south of Kurdistan any more.

          It seems to me that you trust that on Near and Middle East you do not have more devoted friends than Kurds. Fidelity is the integral feature of Kurdish character, and they never can be named ungrateful because they remember and appreciate the rendered good.

          Having read through the Baker-Hamilton report I had doubts whether its authors can really distinguish friends and enemies of America from each other truly? In their report all those achievements and successes to which Southern Kurdistan has reached, are ignored and it is not specified any true way for the decision of a problem of Kirkuk. All the world knows, that in Southern Kurdistan are created and successfully function the parliament, bodies of board, justice and judicial system. In Southern Kurdistan various political parties operate freely and without all barriers. Does it have no value for them really? Is there anything similar in the countries next to Iraq and in Iraq (its Arabian part)?

          I have been twice in Southern Kurdistan and I saw with my own eyes, how much our people are free, testing no fear and horror of oppressions there yet. I saw how the press, radio and TV not only of the political parties but also of the different nationalities, occupying this region as well, are free.

             Dear Mr. George W. Bush!

          I trust in your political wisdom and foresight and I hope, that you do not admit realization of the Baker-Hamilton plan (in particular concerning Kurds), which again can put Kurdish people before threat of physical destruction.

          I am assured that you do not admit it, other wise the prestige of the USA can suffer in the opinion of the world community. You must not admit, that your and our enemies have triumphed, and friends have lost courage. All our looks are turned only on there — to Southern Kurdistan and the events concerning it should excite us.

        Till 1990 Kurds often said: «Our friends are only our mountains». This statement is familiar to both of your generals and the high-ranking officials as well. And they assured during the numerous meetings with the people of Southern Kurdistan: «Your friends are not only mountains, but we are your friends too».

          Also has now come to prove time it in practice.

Yours faithfully,

Mr. Amarik SARDAR,

The Kurdish writer,

The deserved journalist of Armenia,

Chairman of board of Advice of Kurdish Intelligentsia of Armenia.

Yerevan, Armenia

29^th of December 2006 

ОТКРЫТОЕ ПИСЬМО ПРЕЗИДЕНТУ США

ДЖОРДЖУ БУШУ

               Многоуважаемый г-н Президент!                                      

      Я курд из Армении, курдский писатель, журналист, председатель правления Совета Курдской интеллигенции Армении. Мне 71 год, и мой жизненный опыт позволяет мне обратиться к Вам с открытым письмом. Причиной, побудившей меня взяться за это письмо, стал доклад Бейкера-Гамильтона, в котором проигнорированы права курдов Южного Курдистана.

         Я уверен, что Вы хорошо знаете, каким гонениям и притеснениям подвергался курдский народ за всю его многовековую историю. Я не стану писать об этом. Все то зло и гонения, которые обрушили на наш народ угнетатели, видел весь мир, но, к великому сожалению, все мировое сообщество продолжало оставаться глухим и немым. Это молчание и бездействие длилось долго – до 1990 года. До этого, в 1988 году во время операции «Анфаль» на юге Курдистана было уничтожено 200 тысяч курдов. Именно после этого в 1990 году по инициативе США и Великобритании была принята резолюция ООН, согласно которой половина территории Южного Курдистана была объявлена зоной запрета для полетов авиации Саддама Хусейна. Благодаря защите США и Великобритании часть нашего народа вздохнула спокойно и сумела приступить к созиданию мирной жизни. В течение последних 16 лет эта часть юга Курдистана, которую США и Великобритания взяли под свою защиту, на Ближнем и Среднем Востоке стала островком демократии, свободы и независимости. Это стало возможным благодаря позиции Вашей страны, и это знает и ценит каждый курд-патриот.

         Мы, курды, проживающие за пределами своей родины, были счастливы и горды, когда Вы в Белом Доме приняли Президента Южного Курдистана, многоуважаемого г-на Масуда Барзани и дали достойную оценку его делам и в целом курдам Южного Курдистана. Это вселило в наши сердца надежду, что США больше никогда не отвернутся от юга Курдистана.

         Мне кажется, что Вы верите в то, что на Ближнем и Среднем Востоке у Вас не более преданных друзей, чем курды. Преданность – это неотъемлемая черта курдского характера, и их никогда нельзя назвать неблагодарными, потому что они помнят и ценят оказанное добро.

         Прочитав доклад Бейкера-Гамильтона, у меня возникли сомнения в том, действительно ли могут его авторы верно отличить друг от друга друзей и врагов Америки? В их докладе все те достижения и успехи, которых достиг Южный Курдистан, проигнорированы и не указан ни один верный путь для решения проблемы Киркука. Всему миру известно, что в Южном Курдистане созданы и успешно функционируют парламент, органы правления, юстиции и судебной системы. Неужели для них не имеет никакого значения то, что в Южном Курдистане свободно и без всяческих преград действуют различные политические партии? Разве в соседних с Ираком странах, да и в самом Ираке (его арабской части) есть нечто подобное?

         Я два раза был в Южном Курдистане и видел собственными глазами, насколько там свободен наш народ, уже не испытывающий страха и ужаса притеснений. Я видел, как свободны пресса, радио и телевидение не только политических партий, но и разных народностей, населяющих этот регион.

               Многоуважаемый Джордж Буш!

         Я верю в Вашу политическую мудрость и дальновидность и надеюсь, что Вы не допустите реализации плана Бейкера-Гамильтона (в особенности в части, касающейся курдов), который вновь может поставить курдский народ перед угрозой физического уничтожения.

            Я уверен, что Вы этого не допустите, иначе в обратном случае может пострадать престиж США в глазах мирового сообщества. Не допустите того, чтобы ваши и наши враги восторжествовали, а друзья пали духом. Все наши взоры обращены только туда – на Южный Курдистан, и события, касающиеся него, не могут не волновать нас.

         До 1990 года курды часто поговаривали: «Наши друзья только наши горы». Это высказывание хорошо знакомо и Вашим генералам, и высокопоставленным должностным лицам. И во время неоднократных встреч с народом Южного Курдистана они заверяли: «Ваши друзья не только горы, мы тоже ваши друзья».

         И сейчас пришло время доказать это на практике.

         С уважением,

Амарике САРДАР,

курдский писатель,

Заслуженный журналист Армении,

председатель правления Совета курдской интеллигенции Армении.

Ереван,   Армения

29 декабря 2006 г.

         Открытое письмо на английском языке было отправлено по электронной почте на адрес Белого Дома, откуда мне было направлено следующее автоматическое оповещение о получении данного письма: 

         На курдском языке Открытое письмо Дж.Бушу опубликовано в газете «Рйа таза» (декабрь 2006г.), а также на сайтах «NETKURD», «Dengê êzdyan».

         Оно также в свое время было опубликовано на русском и английском языках на разных интернет-сайтах: www.kurdistan.ru, www.dostani.com, www.ezid.ru, www.kurdistanobserver.com, www.kurdishmedia.com и др. 

NEMA  VEKIRΠ TÊMÛRÊ  XELÎLR’A

                  Min nivîsa teye “Xewnerojkê rêdaktorê “Rya teze”, ku hejmara rojnema “Roja teze”-ye № 42 (21-ê nîsanê sala 2000-ê) çap bûye, xwend û ez … ecêbmayî nemam. Çimkî bux’danbêjî (şer-şiltax) hela biç’ûktîêda ketye nava xûna te û tu nikarî ji wê yekê aza bibî. Tu hela biç’ûk bûyî, diçûy mektebê, gava bavê teyî rehmetî Xelîl Mûradov ser xelqê şikyatê nerast dikir, e’rze dinivîsîn, lê bona destnivîsara wî nas nekin, dida te û te ber digirt, dinivîsî. A wî çaxîda bux’danbêjî ketye nava xûna te.

         Ev mqale wê bux’danbêjya te îzbat dike — me pê herfê reş ser kax’aza spî nivîsye: “Em pê hesyane, wekî hinek partî, rêxistin û meriv nava kurdê sovêta berê, ku çûne Avropaê, alîkarîê berev dikin, giva bona rojnemê. Ewana çi p’era ser navê me berev dikin, mer’a naşînin, dikine berya xwe”.

         Vêderê qe tê gotine, wekî rewşenbîrê sovêta berê, ku çûne Avropaê, p’era berev dikin û mer’a naşînin? Gotinê ser kax’azê spî nivîsî jî tu fe’ş dikî. Qe fikra mer’a jî derbaz nebûye em derheqa wan rewşenbîrê xweda usa bifikirin, ku çûne Avropaê. Me gotye “hinek meriv”, me konkrêt navê meriva nedaye, lê Xwedê ji te bixweze, dive tu nava wan “hinek merivadabî”? Mesela gelê me dibêje: “Bîna k’iz tê ji mala diz”. Eger ew yek tune, te çira şer-şiltaxê usa avîtne me?

         H’îmê me hebûye, wekî me usa nivîsye. Rastî ewe, wekî ji Almanyaê meriv hatibûn û mer’a gotin, wekî Almanyaêda ser navê rojnemê p’ere berev kirine. Ewana hatine bawerkirinê, wekî t’u tiştek negihîştye rojnemê.

         Me hejmarê t’êlê xwe bona wê yekê nenivîsye, wekî “îznê ji me bixwezin”, çawa te bêşermî nivîsye, lê bona wê yekê bû, wekî îsanê bêşeref gel nexapînin. Ya mayîn, çiqas em pê zanin, hela t’u kesî tu nebijartine, ne jî k’ivşkirine serokê rewşenbîrêd meye Avropaê. Tu çira ji navê wanda pêşda têyî? Gelo eva jî şer-şiltax nîne?

         Belê, staja me hersê rojnemevanê “Rya teze” dike weke 100 salî, lê nava wan 100 salada me xizmeta gelê me kirye. Em bona vê yekê kubarin, biç’ûk û mezinê Ermenîstanêye kurd ne t’enê Ermenîstanê me nas dikin. Ji me yek jûrnalîstê Ermenîstanêyî emekdare, ku nava kurdê vêderêda yê yekemîne û t’ek t’enêye. Lê gelo çiqas kurdê sovêta berê çawa rojnemevan te nas dikin û te çiqasî xizmetî gelê me kirye? Em her tenê zanin, wekî gava te rojnema “Rya teze”-da k’ar dikir, ji deha zêdetir înformasîaê teye qelp her t’enê yek yanê dudu rojnemêda çap dibûn, çimkî me zanibû, kîjan ne raste. Mesela cimetê dîsa cîye: “Her’e cîê nenas, p’ayê xwe bide xas bi xas”. K’ê-k’ê, lê em rind zanin, wekî bona qelpî-qûlpîê te nedixwestin te nava Yektîya jûrnalîsta qebûlkin. Bona qelpî-qûlpîê te nîbû, wekî tu ji radîoê ser k’ar derxistin? Û tu mecbûr bûyî, wekî herî polîsîaêda qerewil bixebitî.

         K’ê tu ji wêderê anî rêdaksîaê? Ne axir rêdaktorê berê Mîroê Esed nîbû? Û tu nha dûrva kewkanya davêjî wî camêrî. Merî gotî şîrh’elalbe.

         Belê, dikare biqewime nava kurdê welatê derekeda me usa nas nakin, çawa te nas dikin. Me nava wanda navê p’arsekçîtîê qazanc nekirye, şikir mer’a navêjin p’arsekçî. Lê hergê te bîr nekirye, çawa Sûrîaêda, usa jî Avropaêda navê te danîbûn “Têmûrê p’arsekçî”. Û bona wê yekê nîbû, wekî tu cara duda nediçûyî wan welata? Çûyînê teye wan welata jî ne boy welatparêzîê bû, lê tu rind zanî – bona ariş-vêrşa k’inca bû. Tu dinivîsî giva wêderê bê p’ere k’ar dikî, lê em vêderê k’ar dikin û miaş distînin. Ya te ser bextê tedabe, em nizanin. Lê ya me em dikarin bêjin, wekî eva sal nîveke herşeş xebatk’arê me miaş nestendine. Hetanî vê pirsêda jî tu qelpîê dikî.

         Tu vêderê nînî, haj rewşa Ermenîstanê t’uneyî, lê dîsa şer-şiltaxa davêjî serk’arya Ermenîstanê. Te rojnema “Roja teze”-da nivîsye, wekî giva paşî girtina Ebdulleh Ocalan serk’arya Ermenîstanê zorê dide kurdê vêderê. Tiştê usa tunebûye û tune. Eva jî bux’dana teye bi sirêye. Ez ze’f rind zanim me’na vê nivîsara te çiye. Wexta lazimbe, ezê derheqa wê yekêda jî binivîsim.

         Te rojnema “Kurdistana nuh”-da, ku Moskvaêda bi rûsî çap dibe (N 2-3, s. 2000) îzbatîêd derheqa k’arê Casimê Celîl rehmetîda fe’ş kiribû. Ez nizanim haj pê heyî, wekî k’omê rewşenbîrêd Ermenîstanêye kurd çawa lazime bersiva te dabûn û rûê teyî qelp nîşan dabûn. Tu ji vê yekê jî şerm nakî.

         Telebextra, rojnemevanya kurdaye welatêd dereke ewqas jî rind haj hal-wextê kurdêd Ermenîstanê tune, lema jî bextê te anye, ç’ep-rast nav k’etî, çawa ter’a dest dide, usa jî dinivîsî.

P. S. Eva nema han min 2-ê hezîranê s. 2000-ê bi faksê rêdaksîa rojnema “Roja teze”-ra (Stembol) şand bi wê bawerbûnê, wekî çawa zakonê jûrnalîstîkaê dixwezin vê bersiva min jî wê rojnemêda neşirkin. Lê hetanî nha ne t’enê neşir nekirine, lê layîq jî h’esab nekirine bersiva min bidin. Çawa tê k’ivşê, ewana bux’danê Têmûrê Xelîl (navê wîyî rast Hamlête) dha bawer dikin, ne ku rastîê.

“Rya teze”, noyabr, s. 2000,

www.netkurd.com (25.08.2005).

Читайте также на эту тему:

Bi vê têmaê usa jî bixûnin:

• ИСТОРИЯ ВОРОВСТВА ОДНОГО ПЕРЕВОДА  (DÎROKA DIZYA WERGÊREKÊ)

• ПИСЬМО В РЕДАКЦИЮ

NEMA VEKIRÎ

XUDANÊ MQALA “EW USA JÎ PIRSA EXTÎYARYA MÊRIVE”

CEMAL  SADAXYANR’A

         Ew yek tiştê veşartinê nîne, wekî mecala xebera nivîsare mezin heye, îlahî wexta ew bi destî mecalêd înformasîa masayî tê neşirkirinê, tê belakirinê, û bal merya, ku ewê dixûnin, derheqa vê yanê wê qewmandinêda (wê reqemêda derheqa nevsê û qelfeke meryada jî) fikrekê pêşda tîne. Lê wextê qîmetkirina qewmandinekê ew xeber diqewime rastbe yanê şaşbe, ew jî wê yekêra girêdaye, çika k’îye xudanê xeberê û çi dixwaze bêje yanê jî meremê wî çiye.

         H’ewceye çend gilya derheqa teda bêjim, çimkî him mexlûqetya ermenya, him jî mexlûqetya kurda te nas nake. Te fakûltêta ûnîvêrsîtêta Yêrêvanêye dewletêye yûrîstîêye êvarê ancax nava 10 salada xilaz kir û organêd k’arê hundurda derbazî ser xebatê bûyî. T’u p’evgirêdaneke te tunebû t’evî olk’a me, kûltûra û rewşenbîrê me. Wexta tu şandine (şandine?) pênsîaê, tu bûyî dewsgirtîê sedrê wa gotî t’faqa kûltûra êzdyayî miletîê. Nizam çi orta wer’a derbaz bû, zûtirekê ji wana dûr ketî û te t’evî çend merya teşkîleta “Êzdîxane”-ye mexlûqetîê-polîtîkîê sazkir, reqema endamêd kîjanê barê “Jîgûlîkêye”. Û bi wî barî ji navê hinek serekvana gefa merya dixun, eger nek’evne nava teşkîleta we, wî çaxî hûnê wana ji xebatê bidne derxistinê. Paşî ewqas tişt jî merî naxwezin bibne endemê wê teşkîletê, baş zanin, wekî ew t’enê qulixî k’ara hersê endamêd h’îmdare nevsê dike.

         Tu û sedrê te Tûrkîaê, Sûrîaê, welatêd Avropaêda nava kurdada pêşda hatine çawa ewledêd wê cimetê (çawa tê k’ivşê, bona p’arsa p’alasa), wexta vedgerine Ermenîstanê, miletya xwe diguhêzin, dibne ewledêd “miletê” êzdî, dibine xweykirêd dada wî û qestbende kevra davêjine r’eşê wan rewşenbîrêd me, ku nehatine firotanê, îzbat kirine, wekî êzdî p’areke cimeta kurdane. Vra dibêjin k’amêlîon ter’a mesele.

         Pê wan zanebûna û wê moralê tu hela turuş dikî dersê bidî rewşenbîrê me, ku bi qîmetkirina maqûl Parûyr Mûradyan hesab dibe usa jî dewlemendtya Ermenîstanê.

         Nha derheqa meremê teda. Mqala teye “Ew usa jî pirsa extîyarya mêrive”, ku rojnema “Gîtût’yûn”-êda (1-15 oktyabrê sala 1997-a, hej. 19) neşir bûye (rast gotî, bawer nakim, wekî te nivîsye, çimkî ez rind haj dereca zanebûnêd te heme, çawa tê k’ivşê, te ew mqale k’irê kirye, xulese, bi navê te r’onayî dîtye), h’esîneke usa pêşda anî, wekî çetin bikaribî bi xebera bidî k’ivşê. Bona wê yekê çetine, wekî te gelek norme ter’ibandine û xwendevan xalifandine û te ew yek qestîka û bi nemamî kirye.

         Te tiştekî “biç’ûkî” gelekî ferz bîr kirye. Ew yek, wekî azaya xeberê, wexta ji goveka normêd k’ivşkirî dertê, îlahî wexta gilî derheqa rewşenbîrê temamya olk’êdane, t’irêqekî xweyhurmet û mileth’iz bêhurmet dikin, bi zakonê tê cezakirinê. K’ê îzn daye te, wekî ser rûpêlêd rojnemê (ew jî çend cara hatye wek’landinê) temamya rewşenbîrê me nux’sankî û wanra bêjî “xayîn”, “miletfiroş”? Xwedêgiravî xwendina teye yûrîstîê heye, derheqa qedirgirtina extîyarîêd mêrivda dinivîsî, lê prêsaêda t’irêqekî me behûrmet dikî, t’irêq, qedrê kîjanî nava temamya neh’îkêda gelekî mezine. Gelo zanî, wekî 11 gundêd neh’ya Aragasêye berêye êzdyada (kurdada) qedrê k’ê geleke: qedrê Şêx Hêranîk, kîjanîra bêşerm dibêjî mele, yanê H’esen H’esenyanê milê teyî rastê, ku bi serî xwe xwe nav kirye çawa pêşîmamê êzdyayî ruhanîê, kîjan gundê xwey Şamîramêda jî bêr’ûmete?

         Gerekê bidne k’ivşê, wekî du kurê Şêx Hêranîk bi rezadilî t’evî şerkarya bona azakirina Arsaxê bûne, lê xwexwe jî xebateke mezin kirye bona alîkarya matêrîalîê bidne Arsaxê. Lê çend kurê te û merivêd te t’evî şerkarya bona azakirina Arsaxê bûne, wekî îro usa bêe’t’b derheqa wî şêxê mileth’iz û wetenh’izda xeberdidî?

         Çawa destê te girt usa bêhurmetî derheqa emekdarêd meye rehmetîda binivîsî, bi saya hereketê kîjana ne ku t’enê nivîsar û xwendina kurdêd Ermenîstanê, lê usa je kurdêd rêspûblîkaêd şêwrêye berê hatine sazkirinê. Eger nikarî çawa lazime emekê wan emekdarêd me qîmetkî, qe na bêşêkirîê jî neke.

         T’omerî hildayî mqala te serî hetanî binî bi fikrê usa hatye nivîsarê, ku mînanî paskvîleke k’irêt û qlêre derheqa rewşenbîrêd meda.

         Tu rewşenbîrê me gunek’ar dikî, wekî ewana êzdya hesab dikin p’areke cimeta kurda. Wî çaxî ênsîklopêdîa jî  (yêd Brîtanîaê, Şêwrêye mezin, Ermenîstanê û yêd mayîn) gunek’arke, mqala kîjanaye “êzdî”-da hatye k’ivşkirinê, wekî êzdî p’areke cimeta kurdane, firqî t’enê nava hebandinêdaye. Tu h’iz dikî gotinêd nivîskarêd ermenî bînî (Xwedê qebûl neke, haj nivîskara jî heye). Lê te ev xeberêd X. Abovyan çima “bîr kirine”: “Ew her tişt, çi ku derheqa kurdada hatye gotinê, dha gelek nava vanda (êzdya – E’. S.) hene, bi nîgara xwe, deb, k’inc-r’ih’al, t’imt’êla malê, bi cudatya qebîla mînanî wanane (kurdane – E’. S.)”. Cîkî mayîn X. Abovyan dide k’ivşê: “… Ewana (êzdî – E’. S.) bi t’u tiştî ji kurda naêne başqekirinê”. “Lê îdî cî hat ji qebîlêd kurda yeke navûnîşan bîr bînin… Ez derheqa êzdyada dibêjim”.

         Em binihêrin Raffî sala 1877-a çi dinivîse. “Nenihêrî êzdî miletê xweva kurdin, lê ewana, ku hetanî îro dînê xweyî zerdeştî xwey kirine, kurdêd surman ji ermenya ze’ftir pey wana k’etine”. Ew peyk’etin rûê dînda bûye.

         Gerekê fikra Lêo jî bizanbî: “Çawa eyane, êzdî p’areke cimeta kurdane, ku bi zimanekî xeber didin, t’enê bi wê yekêva ji kurdêd mayîn têne başqekirinê, wekî dînê xweyî kevn, gelekî xweşivêtra amin mane”.

         Neşirkirineke awaye resmî jî heye – “Binelîêd dinyaê: byûlêtêna êtnodêmografîê”. Ez nizanim, haj vê byûlêtênê heyî yanê na, lê wêda navê hemû cimet û miletêd dinyaê hene, wê reqemêda t’alîş (90 hezar), t’at’ (25 hezar), çûkça (15 hezar), ûdî (6 hezar), alêût (500 merî) û yêd mayîn, lê navê êzdî t’une. Nikaribû hebya jî, çimkî êzdî milet nîne, lê ew p’ara cimeta kurdaye, kîjanê surmanî qebûl nekirye û hetanî îro jî dînê xweyî kevn – şemsp’erestî xwey kirye. Xênji dîn û e’detê dînra girêdayî, t’u firqî ort’a êzdya û kurdêd musulmanda tune.

         Gundê minî Sîp’an, ku marza Aragasotnêdaye û salêd 1840-î hatye şênkirinê, hetanî van axirya jî navê wî Pamba Kurda bû, lê ne ku Pamba Êzdya, nenihêrî wê yekê, wekî ji roja şênbûnêda hetanî nha wêderê t’u kurdekî musulman nemaye û namîne. Lê hela wî çaxîda fe’m kirine, wekî êzdî kurdin û gund resmî usa nav kirine. Tu dinivîsî: “Wexta heyetya miletê êzdî înk’ar dikin, wekî usane dertêne miqabilî r’ebê min (staxula, staxula!), wekî usane hela (ji r’ebê min zêdetir jî heye?) dibî fe’şkirê t’arîxê”. Eger mînanî te bifikirin, usa dertê, wekî ew mezinayêd jorê k’ivşkirî derketine miqabilî r’ebê min yanê fe’şkirê t’arîxêne? Cimeta Wanê dibêje: “fesalbûn tiştekî başe”.

         Lê tê evê yekê çawa şirovekî, wekî gelek qebîl, ku nava êzdîêd Ermenîstanêda hene, usa jî nava kurdêd Tûrkîaê, Îranê, Îraqê û Sûrîaêye surmanda hene? Gelo zanî (evê zanî, lê ter’a dest nade bêjî), wekî p’areke qebîla teye Çuxr’eşa Tûrkîaêda dijî, lê ne çawa êzdî, lê çawa qebîla kurdêd surman?

         Ez îdî derheqa kûltûra ruhanîê, xût e’detê miletîêda nabêjim, ku nava êzdya û kurdêd surmanda yekin.

         Wexta pêşîmamêd te (carna jî tu) dixwezin heyetya “miletê” êzdî îzbatkin, me’lûmetîêd hesabkirina binelîaye h’emt’faqîêye salêd 30-î tînine ort’ê, li k’u êzdî hatine k’ivşkirinê çawa miletekî başqe. Lê qestîka (çimkî bona k’ara we nîne) îzbatîke usa “nabînin”, wekî wextê t’omerîkirina dayînêd h’esabkirina binelîaye h’emûr’isêtêye pêşin derheqa kurdada hatye nivîsarê: “Miletî kurd, hebandin surman, êzdî”. Hetanî h’esabkirina  binelîaye salêd 30-î navnîşada gelek e’lîwatî hebûne. Şaşîke e’lîwat ew bûye, wekî ermenî, h’emşênî başqe-başqe, lê boşe nîşan dane çawa miletêd başqe. Yanê cihûd. Cihûd anegorî cîê jîyînê 5 cûr’a dane k’ivşê: cihûd, cihûdê ç’ya, cihûdê Qrîmê, cihûdê Asya Orte, cihûdê gurca û yêd mayîn. E’lîwetî gihîştibû wê derecê, wekî miletê Bûxaraê jî hebû. Gelo merîk, ku qedrê xwe zane, wê wî merivî aqilbend h’esabke, ku ser h’îmê  e’lîwetîêd usa  cimetekê, rewşenbîrê wêr’a t’evayî dayne alîkî, lê du zo ferekêd k’elegoz dayne alîkî? Lê ew yek, wekî wextê h’esabkirina binelîaye sala 1989-a dîsa e’lîweteke usa kirin, t’u tiştekî baş nabêje, bona wan merya dha xirab, k’ê ew yek ber xwe derxistin. T’arîxê her tiştî dayne dewsê. Mînanî çiye miletekî ber xwe derdixin û dinivîsin (bêşerm), wekî me’lûmetîêd derheqa zimanê ezdyada paşê, pey dabêcerkirinêra wê bêne neşirkirine. Çi dabêcerkirin? Tê bêjî bin k’olêd cûnglîada qebîlek dîtine û me’lûmetîêd derheqa zimanê wanda gerekê bêne dabêcerkirinê (nizam kîjan k’arxana ç’êrmda).

         Gerekê ji te û yêd mînanî te bipirsin, kîjane zimanê êzdyayî dê, kûltûra miletîê, kîderêye wetenê wanî t’arîxî? Bona merivê ser h’işê xwe û aqil cab yeke: zimanê wanî dê kurdîye (kurmancî), kûltûra ya kurdîye, zyareta wan Kurdistana Îraqêdane. Eger vê rastya gişkara eyan qebûl nakin, wî çaxî miletê bê ziman, bê kûltûra miletîê û bê welat tune.

         Meremê te qenc nîne, her teherî (carna bi e’lîwetî) dice’dînî rewşenbîrê me rûreşkî, hetanî wî çaxî jî, gava ewana derheqa dostya miletada, heleqetîêd wanda, derheqa hevdudewlemendkirina wane kûltûrîêda xeberdidin û dinivîsin. Vê derecêda ez jî ketime nava agirê “krîtîkkirina teye tûj”.

         Ronayîdîtina hejmara kovara “Barêkamût’yûn”-e pêşinra girêdayî nava xeberê xweye bimbarekkirinêda min daye k’ivşê: “… Cimetêd ermenî û kurd ne t’enê cînarin, lê hinek cya bûne yek. Kûltûra wane ruhanîê nêzîkî ruhê wane, carna nikarî kilam û sazbendya kurdî ji îskûstva ermenyaye kilama cudekî. Û ne t’enê îskûstva kilama. Gelek derecêd kûltûra ruhanîê t’omerîne”. Eger gotina “hinek cya bûne yek” qebûl nakî, wekî usane haj wê fikra Raffî tuneyî, wekî pêşîêd hinek qebîlêd kurda ermenî bûne. Lê Hr. Aç’aryan wextê xweda xebernema kurdêd Nor Bayazêtê (Gavar’a nha) hazir kirye. Eger t’omerîbûna derecêd kûltûra ermenya û kurdaye ruhanîê dixwezî bi xirabk’arî bidî xebatê, k’eremke bibe nas, wekî nivîskarê ermenyayî mezin Dêrênîk Dêmîrç’yan derheqa wê yekêda çi gotye: “Sazbendya ermenya-kurda, folklora ermenya-kurda, deba ermenya-kurda heye”.

         Min mînanî te bi xayîntî “kûltûra cimetêd kurda û ermenya nekire yek”, lê ser h’îmê gotinêd nivîskarê ermenîyî eyan daye kivşê, wekî wan cimeta hukumî ser hev kirine û p’evgirêdanêd wane kûltûrîê hebûne. Çapa qelpî-qûlpû jî heye. Gelo ev yek “dide k’ivşê, yanê emekê cimeta ermenya nava sîvîlîzasîa (literatûra, ulm, kûltûra, arxîtêktûra) h’emdinyaêda înk’arkin, yanê wan gişka h’esabkin usa jî yêd kurdî” (sîtat ji mqala teye). Lê nava xebera minda gelo ew yek heye, wekî min hebûna ermenya kire ya kurda? Çawa cimeta me dibêje, şer’a navêje xelqê. Lê ew yek, çawa tê k’ivşê, xeysetê teye û ji wî çaxîda tê, wexta tu slêstîkir dixebitî. Şikir Xwedê, cimeta ermenî û kûltûra wê h’ewşê pişgirya merivêd mînanî teye qelp nînin.

         Ev cumla te şe’detya zimanpe’nîêye geşe. “Gava min xerîtê nihêrî, min saw k’işand…”. Gilî derheqa wê xerîtêdane, ku sala 1997-a hejmara kovara “Drûjba”-êye pêşinda derketye, kîjan Moskvaêda neşir dibe. Wêda Ermenîstana Roava hatye nîşandayînê çawa Kurdistan.

         Em jî îzbatya usa gunekar dikin, lê hetanî “saw k’işandinê” lazime van îzbatya h’esab hildî:

         Eyane, wekî dewleta kurda tune û xerîtêd usa alîê dewletêda naêne neşirkirinê, lê teşkîletê mexlûqetîê û polîtîkîê, hetanî nevsêd başqe-başqe jî neşir dikin. Ewana çawa dixwezin, usa jî dikin.

         Ya duda. Ez nizanim kîjane gunê rewşenbîrêd Ermenîstanêye kurd û ew çiqasî cabdarin, wekî kovara, ku Moskvaêda bi zimanê ûrisî ronayî dibîne, xerîtê neşir kirye.

         Eger bona wê xerîtê “sawê dik’şînî”, wekî usane wî çaxî, wexta hetanî nha jî Azêrbêcanêda bi dewletî gelek xerîte neşir kirine, kîjanada h’ewza gola Sêvanê, t’emamya Syûnîkê nîşan dane çawa têrîtorîa Azêrbêcanê, gerekê ji te t’u tişt nema, xênji… mixenetîê, ku tu ewqasî bol-bol dîhar dikî bona rewşenbîrê kurda rûreşkî. Çapa her tiştî heye, usa jî çapa mixenetîê heye. Eger bona e’rdê ermenya dilê te dêşe, çina hetanî nha te derheqa wan xerîtada dengê xwe nekirye?

         Meremê te qenc nîne. Mqalêda te ewqas cîkî mezin daye Cangîr ax’a. Merîkî qenc bûyayî, teê usa jî qe na çend gilî bigota derheqa mezinayîkî miletê meyî mayînda – derheqa Ûsiv begêda, ku hevalders û dostê Komîtasê mezin bûye, dêpûtatê parlamênta rêspûblîka Ermenîstanêye pêşin bûye û wan salêd giran şuxulekî ewqas mezin kirye bona k’omekdarya matêrîalîê bide olk’a me.

         K’utasîê dixwezim bidme k’ivşê, wekî “gunê” rewşenbîrêd kurda ewe, wekî mînanî te û nezanêd mînanî te nînin, fe’mdarîêd milet û dîn ji hevdu cuda dikin û k’utasya qurna 20-da gulorî nava te’rya qurnêd orte nabin.

         Wa gotî huceta êzdî-kurd tiştekî usane, wekî k’omeke merya ber xwe derxistine û ne bona k’ara cimeta ermenya, ne jî bona cimeta kurdaye, eger nebêjin zyanê digihîne wan.

         Ez zanim bona çi meremî dixwazî dutîretîê bikî ort’a rewşenbîra û olk’a me, şer’ û şilt’axa bavêjî wan. Ew yek ter’a û yêd mînanî ter’a wê li hev neê. Şe’detî —  ger’a weye axirîêye li gundêd ezdya (kurda) û berbir’îbûna binelîêd cîye berbi we. Qe na mesela gundê Şamîramê bîr bîne.

“Rya teze”, 26-ê noyabrê s. 1997-a

Eva nema usa jî rojnema ermenîye “Hayos ashxarh”-êda (19 noyabrê s.1997-a, № 112) û kovara kurdîye bi zimanê ermenî “Dostî”-êda (“Barêkamûtyûn”, dêkabr, s.1997-a, № 2) çap bûye.

NEMA  VEKIRΠ ŞAYÎR  QAÇAXÊ  MIRADRA

         Hevalê Qaçaxê Mirad!

         Ez dixazim pê vê nemê, bi sidqê sax fikra xwe bêjim derheqa berevoka We “Şewq”-da.

         Navê Weyî şayîrtîê zûda xwendevanara navekî nas û eyane. We ew navê hurmetlî gelekî çetin û bi cifakî mezin qazanckirye. Eva yeka zef zelal tê kivşê nava “Şewq”-êda. Vê berevokêda we dane cîwarkirinê baqe şiêr û poêm. Têma vê berevokê pircûreye. Sînorê têmatîkaê gelekî fireye: ji emirjîyîna merivê sovêtîê girtî hetanî pesindayîna edlayê, krîtîkkirina emrê kevnî xirab, xederya edetê derbazbûyî, nîşandayîna e’lîwetîê meriva, veçêkirina folklorê û tiştêd mayîn. Lema jî ev berevoka bi hewaskarî tê xwendinê.

         Ez dixazim pêşîê bisekinim ser destanînê We.

         Bi t’êmatîka xweva xût wedê meyî nihara girêdayîe şiêra “Kilama edlayê”. Fikir û çeşîtê vê şiêrê hevra usa razîne, çawa têmatîka wê û wedê meyî niha. Bona xweykirina edlayê li rûbarê dinyaê lazime, wekî hemû xebatkarêd dinyaê “destê xwe bidin destê hev”. Vê şiêrêda We zef rind daye xebtandinê cûrê kilama cimetêye dewetê. Xênji hang û bangê kutasîê vê şiêrêda (usa jî gelek şiêrêd Weye mayînda), hene usa jî hang û bangê ortê, wekî şuretê didin mûzîka şiêrê. Xetê We 16 bangin, xût cûrê poêzîa şerqîê, kîjan gelekî nêzîkî ruhê cimeta meye! Eva fakta şedetîê dide, wekî hûn poêzîa xwe nêzîkî ruhê cimetê dikin, ya ku tiştekî pesindayînêye.

         Qelen ser cimeta me bûye k’abûs. Qelen malwêrantîye, sebebê mirazane. Eva yeka rind hatye kivşê şiêra  Weye “Hey qelen”-da.

         Lê sed yazix, wekî kutasya vê şiêrê siste. Bi tex’mîna min, nifirîê kutasîê teql û zerpa vê şiêrê didine sistkirinê. Lazim bû, wekî nifir bi zarî qîza kurda bihata kirinê.

         Zef rinde, wekî Hûn bi cûrê qerfkirina cimetîê ser wan merya dikenin, kîjan xwe-xwe naxebitin, lê kulfetê xwe didine xebatê û keda wan dixun. Belê, mêrê wî teherî “ne mêrin, ew qilêrin”. Mêrê wî cûreyî zef rind têne rûreşkirinê û robetkirinê nava şiêra “Dîkê guhp’irç”-da.

         Folklora meye pirqîmet bona sazkirina lîtêratûra meye teze kanîke nemiç’iqîye. Şayîrê me temam jî avê ji wê kanya sar û zelal veduxun. Hine şayîr jî diçin ava wê şêlû dikin. Hine şayîr jî rya wê kanîê kirine rya kadiz. Lê hinek jî hene, wekî bi sidq û nifûsa qenc berbi wê kanîê diçin, wekî qinyatê p’ak jê hildin, Hûn tevî vê k’oma axrîêne. Veçêkirina ç’îroka “Mîrze Mehmûd” angorî ç’îroka cimetê dereceke bilinde. Tê kivşê, wekî We ser veçêkirina wê xûdana şayîrtîê rêtye. Ç’îroka “Mîrze Mehmûd” vî alîda gihîştye meremê xwe.

         Destanîneke kitêbêye lape sere dewlemendbûna zimanê wêye. We bi merdanî daye xebatê dur’ û cewahira zimanê me. Ew xeberê ku sal-zemana zeng girtibûn, cem We nola gîsnê kotana xebitî dibiriqin. Lê dereca xebtandina xeberê kevnda, carna, çawa dibêjin, Hûn ji şor’ê derdixin. Hûn gelekî pey xeberê kevn dikevin, lema jî gelek xeber çetin têne femkirinê (olalims, rûê 34, k’izbet-35, erk’an-41, şilix-47). Tex’mîna min, Hûn îda ser h’ise-h’isa ketin, wekî niha jî dixazim derbazî kêmasya bim.

         Em hildin şiêra Weye “Ermenîstanêra”. Fikra vê şiêrê serî hetanî binî k’êlme, ew jî k’êlma kurtisî. Gelekin kêmasî nava bedewî, hang û bangê wêda, sxêmatîzmê eva şiêra xeniqandye. Eyane, wekî her xeteke şiêrê bona çêkirina xeta mayîn p’êpelînge. Wexta xetek sistbe, wî çaxî ew şiêr ser h’îmê sist tê çêkirinê. Xetê usa sist, bêteyax nava vê şiêrêda gelekin.

         Cî-cîna jî fikra şiêra We levdipiç’ike, fikra wê xwendevanara zelal nabe. Şiêrê vî teherî dibine qûç’kê xebera. Mesele, şiêra “Li serê ç’ya” usane. Gelek pirs hene nava vê şiêrêda, lê Hûn caba wan nadin (Binefiş çima bi qeşengî vedibin? Rya dila wextê diçe dila, çira dibe bûz (cemed?), Hûn çira t’î dibin?) Evî cûreyî fikir gelekî zorkuştî kirye.

         Hûn carna jî êpîtêtê usa çêdikin, wekî êpîtêt û fikir ji hevdu direvin, çimkî ew êpîtêt cîê xweda nehatine xebtandinê.

         Carna jî êpîtêt heye, lê xweyê wê tune. Mesele: hat bîna baê êvara, şingîn kete gahara (rûê 55). Gaharê kê? Vira gahar bêxweye. Ez tex’mîn dikim gahara vira cî girtye, çimkî xebera jorê “êvara”-e.

         T’imê Hûn êpîtêteke xwe nava çend şiêrada didine xebtandinê. Mesele, êpîtêtêd ”bêvla kînor”, “bihara rengîn” êpêceyî têne weklandinê (rûê 26, 77 û 19, 31). Qîmetê êpîtêtê vî cûreyî ber ç’evê xwendevana dikeve. Bicedînin êpîtêtêd xwe biha bifroşin.

         Bese, ez kutakim, nema min gelekî dirêj bû. Raste, min gelekî guh da ser hûrgilya, çimkî ji îşê ç’ûk tiştê mezin çêdibin. Min jî guh da ser ç’ûka, çimkî nexwest ew ç’ûk cem We mezinbin.

“Rya teze”, ­­12-ê noyabrê s.1959-a